مادر کودکان مرز | یکتا پناه پور

پشت جلد کتاب :
"مسعود کیمیایی، سینماگر مؤلف، برجسته و نامدار، زمینه‌ساز موج نو با فیلم «قیصر»(۱۳۴۸) و کارگردان فیلم «گوزن‌ها»(۱۳۵۳) در نظرسنجی منتقدان است. جایگاه سترگ سینمای کیمیایی در میان مردم، زبانزد، جریان‌ساز و پیشرو بوده است. روشن است که جهان هر سینماگر مؤلفی از نمادها و نشانه‌های ویژه‌ای برخوردار است و با پژوهش و واکاوی این نشانه‌ها و مؤلفه‌ها در گفتمان آن، به جهان او نزدیک‌تر می‌شویم.
سینمای کیمیایی، با پشتوانه‌ای از کلاسیک‌های زیبای تاریخ سینما و بهره‌گیری از سینمای وسترن و با پیرنگ‌های اجتماعی-سنتی ایران، با بیش از نیم‌قرن پیشینه‌اش، قهرمان‌پردازانه‌ترین سرآمد سینمای ایران است. سینمای کیمیایی، جهانی است پیوسته از ناب‌ترین سکانس‌ها و دیالوگ‌ها و ساختاری سرشار از استعاره‌های ناب و مفاهیمی همچون: رفاقت، عشق، اعتراض، خیانت، ظلم‌ستیزی، عدالت‌خواهی.
«یکتا پناه‌پور» دکترای زبان‌شناسی، در کتاب ارزشمند«استعاره در سینمای کیمیایی»،تلاش کرده است تا با پژوهشی کم‌مانند و ژرف، به نهفته‌های جهان سینمایی این کارگردان نزدیک‌تر شود و ارزیابی زیبایی داشته باشد. این کتاب که توسط انتشارارت لوگوس منتشر شده، دریافتی است ناب و زلال که بیش از نیم‌قرن سینمای کیمیایی را اندیشمندانه واکاوی می‌کند و رهیافتی است بسیار نو و درخورستایش. همچنین، راهکارهایی را برای نویسندگان توانای سینمایی در جهت پیگیری آثار سینماگران برجسته دیگر فراهم می‌آورد و می‌تواند دریچه‌ای تازه برای خوانندگان فرهیخته بگشاید.
خواندن کتاب استعاره در سینمای کیمیایی، هم برای علاقه‌مندان رشته زبان‌شناسی، مطالعات سینما و تئاتر، پژوهش هنر و رشته‌های مرتبط دیگر و هم برای دلبستگان سینمای ایران و سینمای کیمیایی می‌تواند سودمند و بهترین پیشنهاد باشد."

 امروزه سینما گفتمانی را خلق می کند که سایر حیطه های بشری از آن عاجزند. سینما بر بسیاری از عرصه های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی اثر می گذارد. زبان یکی از مهمترین ابزارهای سینما برای مفهوم سازی، اثرگذاری و نمایاندن اهداف و ایدئولوژی ها به شمار می رود. از سوی دیگر، یکی از مهمترین فعالیت های ارتباطی که بشر تاکنون در معرض آن قرار داشته، سینماست.
از دیدگاه شناختی، سینما وسیله ای ارتباطی است که از طریق آن گوینده مجموعه ای از اطلاعات را به شنونده می دهد. چنین ارتباطی رو در رو نبوده و پیام گوینده به واسطه تصاویر و کلام به بیننده منتقل می شود. هدف ارتباط، از دیدگاه تصویرگر درگیر کردن مخاطب و جذب اوست و از دیدگاه بیننده، دنبال کردن داستان با روایتی است که تصویر انتخاب کرده است. با چنین تشریحی می توان هم به ماهیت ارتباطی سینما پی برد و هم هدف آن که تاثیر گذاری بر مخاطب برای درگیر شدن ذهن و هم زادپنداری با دنیای درونی تصویرگر است.
یکی از سینماهایی که بیش از نیم قرن تداوم داشته و از آغاز در معرض نزاع های ایدئولوژیک مختلف قرار گرفته، سینمای مسعود کیمیایی است. مسعود کیمیایی برای نخستین بار دو قطب هنری و تجاری سینمای ایران را به هم پیوند داد. به گفته اهالی فن در سینما فیلم قیصر او نقطه عطفی در تاریخ سینمای ایران است و در واقع تحول سینمای نو ایران در دهه چهل با نمایش این فیلم به اوج بالندگی خود رسید و خاتمه ای بر کلیشه های فرم و محتوای فیلم فارسی های آن دوره شد.
با توجه به نکاتی که اشاره شد، باید اذعان داشت که پژوهش این کتاب در سه سطح تشخیص، تفسیر و تبیین استعاره ها و بر اساس سه معیار مهم زبانی، شناختی و کاربردشناختی انجام خواهد شد. برای دستیابی به این هدف، استعاره ها در دو بخش کمی و کیفی تحلیل شده است. از این رو، پژوهش حاضر بر آن است تا در چارچوب رویکرد پیکره ای به تحلیل انتقادی استعاره چارتیس بلک، به بررسی انتقادی استعاره  های سینمای کیمیایی بپردازد و در نهایت به مفاهیم و ایدئولوژی پنهان استعاره ها دست یابد.
چارچوب به کارگرفته شده، تلفیقی از رویکردهای پیکره ای، شناختی، تحلیل گفتمان انتقادی و کاربردشناختی است و مشخصه های پیکره ای سینمای کیمیایی، متشکل از 31 فیلم و 100 هزار واژه و 22077 استعاره استخراج شده را بررسی می کند تا از این طریق اندیشه ها و ایدئولوژی های نهفته در متون فیلم های تولید شده به دست آید.

در مورد اهمیت این کتاب باید گفت که بحث دربارۀ استعاره، در مطالعات جدید نسبت مشخصی با ساز و کارهای مربوط به شناخت پیدا کرده است. از این دیدگاه جدید و مطابق روایت «پل ریکور»، فهم استعاره، کلید فهم متن های بزرگتر است. می توان انتظار داشت که مطالعه استعاره، به نحوی با مطالعه صورت های مختلف شناخت در انسان در ارتباط قرار می گیرد. در این زمینه، به نظر می رسد که جای خالی مطالعات شناختی و انتقادی استعاره، در حیطه زبان شناسی و به ویژه در پیکره سینما احساس می شود، لذا پژوهش این کتاب می تواند گام مهمی در جهت مطالعات بینارشته ای زبان شناسی شناختی با مطالعات سینما تلقی شود. با توجه به نقش و جایگاه سینمای کیمیایی در سینمای ایران و فقدان مطالعات دقیق و گسترده در مورد ایدئولوژی های نهفته در آن برای پاسخگویی به مخاطبان و همچنین بر رفع شبهات در نقدها و اظهار نظرهای علمی، این نوشته بر آن است تا بستر زبان شناختی را در تحلیل سینمای کیمیایی و به ویژه صحنه ها و دیالوگ های آن که نمود زبان بیشتری دارند بسیار موشکافانه بررسی کند.

روزنامه اطلاعات

سه شنبه ۱۰ بهمن ۱۴۰۲