یکتـا پناه پـور، معلم کودکان مرز شـش سـال پیش بـرای دوره دکتری وارد سیسـتان و بلوچسـتان شـد و معلمی کالس اول ابتدایـی کـودکان مـرز را پذیرفـت و همچنـان بـه معلمـی در ایـن اسـتان ادامـه می دهد. آنچـه او به عنـوان معلم انجـام می دهـد امـا صرفـا آموختـن درسهایـی از پیـش تعییـن شـده نیسـت. پناه پـور سـالها اسـت کـه در مناطق محـروم، از دانش آمـوزان اش مادرانـه حمایـت میکند و تجربه حضـور او در ایـن مناطق و حمایت هایـش میتواند برای برنامه های حمایتی مثل برنامه شیر مدرسه مفید باشد. گفت وگو با او را بخوانید
رقابت یا دخالت، مساله این است!
مواد لازم برای رشد و فعالیتهای ذهنی و کنشهای فیزیکی بچه ها در مدرسه اگر به جا تامین نشود، به صورت عامل پنهان عمل می کند و منجر به اختالالتی می شود که گاهی به خاطر آشکار نبودن این فعل و انفعالات درونی، حتی اولیای مدرسه و خانواده را در بهبود وضعیت گمراه می کند توزیع شیر یا خوراکی بین دانش آموزان را تجربه کرده اید؟ توزیع شیر یا صبحانه دادن چه اثری بر یادگیری دانش آموزان می گذارد؟ آیا بر تمایل دانش آموزان به مدارس در مناطق محروم کمک می کند؟ بله. تجربه موفقی از تغذیه دانش آموزانم در چندسال خدمتم در مناطق و روستاهای محروم حاشیه شهر زاهدان و روستاهای میرجاوه داشتم. هر روز برای کودکانم مواد خوراکی می بردم که در کلاس توزیع می شد و شامل نان شیرین، خرما و شکلات و کیک بود. شیرینی بهتر جواب می داد. هم سریع سرحال می شدند و هم باعث شادی و جنب وجوش بیشتری می شد و فعالیت های کلاسی بهتر می شد من تجربه توزیع شیر را هم در کلان شهرها و هم در مناطق محروم از طرف اولیای مدرسه شاهد بوده ام و همیشه راهکاری را در نظر داشتم که پیشنهاد بدهم. در این فرصت که شما در اختیارم گذاشته اید عرض می کنم که شاید بهتر باشد برای توزیع سهمیه شیر دانش آموزان و برای بازدهی بهتر و موثرتر از اولیای خانواده یاری گرفت. به این دلیل که معمولا پاکت شیری که در اختیار دانش آموز قرار می گیرد زمان دار است و معمولا دارای تاریخ نسبتا طولانی بین تولید تا انقضا هستند، به صورت هفتگی می توان سهمیه هر سرانه را در اختیار خانواده ها گذاشت که دانش آموز قبل از ورود به مدرسه مصرف کند اگر پیشتر توزیع شیر را تجربه کرده اید به نظرتان این ر به درستی در میان بچه ها توزیع می شود؟ به موقع شیر میرسد؟ آیا روزانه در اختیار آنها قرار می گیرد و در خود مدرسه مصرف می کنند؟ متاسفانه نمی توان برنامه توزیع شیر در مدارس ایران را موفق دانست. البته به طور میانگین موفق نبوده وگرنه هستند مدارسی که کارشان را درست انجام می دهند. اما عدم نظارت صحیح بر توزیع شیر،نداشتن چارچوب زمانی مناسب در توزیع، عدم آموزش صحیح و آگاه سازی بچه ها از فواید استفاده از شیر، دوری جغرافیایی بعضی ازمناطق از مراکز و ادارات و جدی نگرفتن تغذیه از عوامل مهم نامناسب اجرا شدن این طرح در مدارس است دانش آموز از شیر یا هر نوع خوراکی در مدرسه استقبال می کند؟ اگر نه، چه دلایلی باعث می شود استقبال نکنند؟ من در تمام تجربه معلمی در اولین جلسه از شاگردانم می خواهم که بدون اجازه گرفتن آب یا هر مواد غذایی را که احساس نیاز می کنند،استفاده کنند. بچه ها در شرایطی از پذیرش مواد خوراکی امتناع می کنند که یا سیر باشند، به طور مثال در ساعت اولیه مراجعه به مدرسه غذا میل کرده باشند و تمایلی به مواد خوراکی نداشته باشند، یا دارای بیماری و یا اختلالی جسمی یا روحی باشند که موجب بی اشتهایی شود وگرنه غلب در فواصل مختلف ساعتهایی که در مدرسه حضور دارند به خاطر کارکرد مغز و فعالیتهای فیزیکی و به اقتضای رشد فیزیکی در سنین مدرسه به مواد خوراکی نیاز پیدا می کنند در موارد زیادی به دلیل گرسنگی در ساعت های پایانی روز زودرنجی و بی قراری و بی حوصلگی بچه ها بیشتر می شود و در نتیجه بر تمرکز حواس و یادگیری و رفتارهای متقابل آنها با معلم و همکلاسی ها تاثیر می گذارد من تجربه مستقیم و روشنی از یک سال تدریسم در کلاس اول ابتدایی در دبستانی در محله بسیار فقیرنشین شیرآباد زاهدان را دارم که توجه به تغذیه کودکان تاثیر چندجانبه بسیار مثبتی بر خانواده ها داشت هم با من به عنوان معلم رابطه بسیار محبت آمیزی برقرار شده بود و برایشان قابل تقدیر بود که معلم بچه های شان به نکاتی فراتر از کتاب و مشق توجه دارد و احساس مسوولیت شان بیشتر شده بود، چون نگران بودند کسی بیشتر از آن که خودشان به فکر کودک شان باشند مراقب فرزندانشان هست و آنها را در صورت بی توجهی به بهداشت و تغذیه مواخذه می کند. تغذیه کودکان باعث شده بود که رابطه بسیار صمیمی بین من و آنها ایجاد شود. به گونه ای که مرا مثل یک مادر دوست داشتند من حتی هنگام توزیع مواد خوراکی هم در حال تدریس بودم. تغذیه را ابتدا بین بچه های درسخوان تر توزیع می کردم و می گفتم چون خیلی از شما راضی هستم برایتان این شکلات یا شیرینی را آورده ام. بعد از آن دیگران را به بهانه رفتار خوب، یا تلاش بیشتر از قبل، و هرکسی را به بهانه مثبتی پذیرایی می کردم تجربه کرده اید که مداخله تغذیه ای، مثل توزیع شیر یا خوراکی باعث تغییر فرهنگ غذایی دانش آموز یا اهالی خانه اش شود و آنها شیر را در میان غذاهای خود قرار دهند؟ بعضی خانواده ها به دلایلی شیر را در سبد غذایی خود ندارند و یا به ندرت استفاده می کنند و معرفی شیر به عنوان مواد غذایی لازم به بچه ها، بدون شک در فرهنگ سازی مصرف خانواده ها تاثیر مثبت خواهد داشت. به طور کلی با دقت نظری که در مصرف شیر در بین بچه های کلاس های خودم داشته ام به طور کلی شاید در یک کلاس سی نفره یک نفر از خوردن شیر امتناع کرده است. اغلب از توجه مدرسه خوشحال می شوند و استفاده می کنند مشکل کمبود مصرف لبنیات و شیر در میان مناطقی که در آنها فعالیت دارید وجود داشته؟ اگر وجود داشته چه دلایلی باعث شده است؟ مشکلات اقتصادی یا دسترسی نداشتن به لبنیات یا دلایل دیگر؟ اگـر مطالعه های علمـی و جامـع با آمار و ارقام انجام بشـود شـاید بـا یقیـن بیشـتری بتـوان صحبت کـرد اما با مقایسـه توصیفـی که از تجارب حضور و تدریسـم در اسـتانهایی مانند سیسـتان و بلوچسـتان و کهگیلویـه و بویراحمـد و فارس و خراسـان حاصل شـده به نظر می رسـد عـدم اسـتفاده و گنجانـدن لبنیـات و بـه ویـژه شـیر در الگـوی تغذیـه، قبـل از آن کـه بـه عوامل اقتصادی وابسـته باشـد بـه عوامل جغرافیایـی و فرهنگـی و سـطح آگاهیهـای مهارتهـای زندگـی مرتبـط اسـت. مثلا در بعضی مناطق بسـیار فقیرنشـین و کپرنشـین سیسـتان و بلوچسـتان و کهگیلویـه و بویراحمد به دلیـل جغرافیایی و نیـز فرهنگ روسـتایی و استقلال فرایند تولیـد و مصـرف، خانواده ها از لبنیـات بیشـتری نسـبت بـه شـهرهای بزرگتـر و مـدرن کشـور بهره منـد هسـتند. اگرچـه در سـطح شـهرها درصـدی به دلیل سـطح آگاهـی و سـواد بالاتر در جهـت اسـتفاده از لبنیـات تلاش می کنند اما عـادت غذایی روسـتایی یا عشـیرهای هنـوز توانمندتر ظاهر می شـود. به طـور مثـال در بیـن مردمان ایل قشـقایی در فارس هنـوز مصرف لبنیات بسـیار بالاتر از مصرف شـهروندان به نظر میرسـد. حداقل از نظر کیفیت و خلـوص و نزدیـک بـودن به اصـل طبیعت، می تـوان اهالی روسـتاها و مناطق بکر را دارای الگوی مصرفی تغذیهای مناسب تری دانست